Kendinizi kötü hissettiğiniz bir anda bir arkadaşınızın sizi arayıp uzun uzun kendi sıkıntısını anlatmasını engellemediğinizi, Aslını söylemek gerekirse sizi yormasına ve aksatmasına rağmen bir tanıdığınızın yardım talebini reddedemediğinizi, “neye ihtiyacım var” sorusundan çok “onun neye ihtiyacı var” sorusunun Aklınız da otomatik biçimde evvellendiğini, bir ilişkinizde yaşadığınız bir sorunda sizin nasıl hissetiğinizden evvel karşınızdaki kişinin neler hissettiğini değerlendirdiğinizi fark ediyorsanız buna bir isim koyabilirsiniz; Kendini Feda Şeması.
Kendini Feda Şeması’nda erken çocukluk döneminde depresif, güçsüz, yoksun, yetersiz, hasta, aciz bir ebeveynin varlığı mevcuttur. Çocuk, ebeveynin bu durumuna karşı ona ebeveynlik yapma görevini üstlenen, ihtiyacı olan ilgi, bakım, şefkat, desteğini ebeveyne sağlayan konumundadır. Bunun olmadığı durumlarda sıklıkla suçluluk duyguları ile karşılaşmış olduğundan yetişkin hayatında da kendini feda şemasının aksine davranışlarda bulunmak suçluluk duygusu yaşatır. Bu şema çocuğun ebeveyninden sorumlu hissetmesine neden olur. Böylece ilk ilişki diğeri odaklı gelişerek çocuğun kendisini değil de yoksun gördükleri, önem verdikleri, yakın oldukları, zor bir duygu ya da durumun içinde olduğunu hissettikleri herkese karşı aşırı verici davranarak hayatında ön plana almasına neden olacaktır. Bu tutumların toplumsal ve kültürel sahip olduğu özelliklerimiz düşünüldüğünde oldukça pekiştici olduğu bir gerçektir. Lakin kendini feda şeması güçlü kimselerin içinde yer aldığı durumun bir süre sonra çıkmaza girmesi oldukça muhtemeldir. Bu şemanın çıkmazları ise;
*Aile ya da romantik ilişkideki partnerin gereksinimlerini onun adına karşılamak; çok istendik ve olumlu geri bildirimlerle dönüşler alınsa da bir süre sonra karşıdaki bireylerin de yapısal donanımlarıyla, tüm ilişkinin sorumluluğunu alan ve her şeyi ilişki adına yapan birisi olmak zaman içinde tükenmişliğe, kaçınmalara neden olabilir. Yahut diğerlerinin hak görmeci tutumları güçlü ise yetersizlik ve değersizlik duyguları ile öfkeye neden olabilir.
*Sosyal ilişkilerde de diğerlerine verici tutumlarla yaklaşarak aynı paterni burada da gerçekleştirmeye çalışmaya ve neticesinde arkadaş olduğu diğer kişilerın beklentilerini karşılarken bulmasına, kendisinin bir sorunu olduğunda yardım edilmesini talep edememeye neden olabilir. Bu durum kişinin kendisini kullanılmış ya da diğerleri tarafından değer verilmeyen kişi olarak algıladığı yaşantılara neden olarak ilişkilerde sorun yaşamasına neden olabilir.
*Kişinin diğeri odaklılığının artmasıyla hayat içinde “kendisi istediğitercih ettiği için” yani kendisi adına hiçbir şey yapamadığı düşünceleriyle depresif bir duygu duruma neden olabilir.
*Diğerlerinden aldığı ters geribildirimlerden ve eleştirilerden çok fazla etkilenerek “ben onun için her şeyi yaptım ama yetmiyor” düşünceleri ya kişinin kendisine dönerek yetersizlik düşüncelerini güçlendirmeye yahut karşıdaki insana dönerek öfke ve hiçbir şey yapmamaya dönüşebilir.
Kendini feda şeması olumlu olarak algılanan yönüne geçeriyle beraber en çok pekiştirilen şemalardan birisidir. Lakin gördüğümüz üzere diğerine evvellik vererek yaşanan bir hayat hem tatmin duygusu, kendiliğindenlik ve sınırlar açısından yaralayıcı olabilir hem de öz değerlilik ve şefkat gibi olmazsa olmaz içsel inançları zedeleyebilir. Siz kendiniz için bugün ne yaptınız?
