Antik Mısır Hiyeroglifleri Nedir Nerededir Nasıl Çözülmüştür?

Hiyeroglif dünyanın en gizemli ve merak edilen yazılarının başında geliyor olsa gerek. Özellikle Antik Mısır merakı olan kişiler için tarihe ışık tutması, bilinmeyen geçmişi açıklaması ve merak edilenleri gün yüzüne çıkarması nedeniyle hiyeroglif başka bir anlam kazanıyor. Hiyeroglif denilince ne kadar da Antik Mısır akıllara gelse de aslında durum hiçte Antik Mısır sınırlığında değil.

Hiyeroglif kelimesinin kendisi bile, Yunanların Mısır’daki yazıtları gördüklerinde kutsal bir yazı türü olduğunu zannettikleri için bu yazıyı hieros (kutsal) ve glyphein (yazmak) kelimelerinden türetmelerinden meydana gelmiştir. Halbuki bu yazı sistemi Amerika’dan Asya’ya son derece geniş bir coğrafyada kullanılmıştır. (Maya, Olmek, Girit vb.) Kökeni tam olarak net olmasa da, Mısır ve diğer kültürler dışında hiyeroglif yazının ortaya çıktığı yerlerden biri de Anadolu’dur.  Bu kadar geniş bir coğrafya da kullanılan hiyeroglif yazısını kim icat etti?

Hiyeroglif Yazısını Kim İcat Etti? Nasıl Bulundu?

Hiyeroglif yazısının ilk görüldüğü yer olarak Antik Mısır işaret ediliyor. M.Ö. 3200 yıllarında Antik Mısır’da keşfedilen Hiyeroglif yazısı daha çok çivi yazısına benziyordu. Sümerlerin çivi yazısından sonra kullanılan en eski yazı olarak kabul ediliyor. Bu yazılar günlük yaşantıda ve devlet işlerinde kullanılıyordu. Yazı sistemleri ise birbirlerinin varlığından habersiz ve bağımsız olarak gelişmiştir.

Hiyeroglif Yazısı Nasıl Çözülmüştür?

Hiyeroglife bir alfabe demek pek mümkün değildir, çünkü harflerden değil karakterlerden (ya da daha doğru bir deyişle sembollerden) oluşur. O yüzden hiyeroglif başlı başına, eşi benzeri olmayan bir yazı sistemidir demek daha doğru olur. Ama bazı dillerle paralellik gösteren özellikleri de hiç yok denemez. Mesela, bugün nasıl Çincede tek bir karakterle bir kelime anlatılabiliyorsa, bu hiyerogliflerde de yer yer görülen bir özelliktir. Bir de Arapça ve İbraniceye benzer şekilde, bu dilde sesli harf de bulunmaz.

Küçük bir örnekle anlatalım. Antik Mısırlılar şöyle konuşuyordu:

Yc frvn n br prmt ypmmz mrdyr.

“Yüce firavun ona bir piramit yapmamızı emrediyor.”

Hiyeroglif, resimde görülebilen 24 temel sembolün farklı kombinasyonlarıyla oluşturulan yüzlerce değişik ifadeden meydana geliyordu. İlle de modern alfabe mantığı ile hareket edelim derseniz şöyle demek mümkün: Hiyeroglif, 700’den harften oluşan bir alfabeydi.

Bir de hiyeroglifler hakkında ilgimi çeken çok enteresan bir yön daha vardır ki o da şudur: Sağdan sola, soldan sağa yukarıdan aşağıya doğru okunabiliyor. Ne şekilde yazıldığına bağlı, metinden metine değişebilen bir özellik. Karakterler nereye bakıyorsa oraya doğru okunuyor.

Gelelim bu hiyerogliflerin nasıl deşifre edildiğine. Aslında her şey 200 öncesine dayanıyor. Dili, bilimi, sanatı ya da tarihi olsun, antik Mısır’ın üzerine yapılan bütün çalışmalar işte bu resimde gördüğünüz taş sayesinde başlamıştır: “Rosetta Taşı”.

Rosetta Taşı’nın bulunması 1799’a, malumunuz, Fransa’nın Mısır seferi zamanına uzanır. Taşı, Rosetta’daki (Arapçasıyla Raşit) bir kalenin mevzilerini güçlendirmekte olan Fransız askerleri, tesadüf eseri bulur.

Demotik Alfabe Nedir?

Tarihi İÖ 196’ya dayanan taş 2 dilde, 3 alfabede yazılmıştı: Hiyeroglif ve demotik alfabelerle Mısırca ve de Yunan alfabesiyle Yunanca. Hiyeroglif o dönemde dinî ya da önemli bürokratik belgeler için kullanılan bir yazıyken; demotik alfabe de Mısır’ın yaygın yazısıydı. Demotik, bir proto-Amharca denebilir (Etiyopya alfabesi). Peki Mısır’da bulunan taşta Yunanca ne geziyor diyebilirsiniz. Şöyle ki, Büyük İskender’den beri (İÖ 320~) Mısır’ı Yunan Ptolemaios Hanedanı yönetiyordu, yani Yunanca da o sıralarda Mısır’da yönetici sınıfın diliydi.

Taş bir grup rahip tarafından yazılmıştı; taşta yazanlar, firavunu onurlandırmak adına, onun Mısır halkı ve rahipleri için yaptığı güzel şeyleri listeleyen bir methiyeler dizisinden ibaretti. Ama bu taşı benzersiz kılan şey, içeriğinden ziyade 3 alfabede yazılmış olmasıydı. Çünkü o dönem hiyeroglifler hakkında tek bir fikir olmasa dahi Amharca ve Yunancayı gayet konuşanlar vardı; yani ölü diller değillerdi. Bu çevirisi verilmiş metinden yola çıkarak hiyeroglifler çözülebilirdi; ki tam olarak öyle de oldu. Üzerinde yüzlerce yıl çalışılan ama kompleks sistemi yüzünden asla çözülemeyen hiyeroglifler, uzun süren çalışmasının sonucunda Yunancayı da Amharcayı da çok iyi düzeyde bilen Jean-François Champollion tarafından 1822’de çözüldü.

iğer antik Mısır metinlerini de inceleyerek karşılaştırmalı ve ciddi bir çalışmanın sonucunda Champollion; 7 demotik harfin hangi hiyerogliflere denk geldiğini keşfedebildi. Zaten gerisi de çok zor olmadı. İşte insanlığın kurduğu en büyük medeniyetlerden birinin dili de böylece çözülmüş oldu.

Kaynak: https://twitter.com/lalumieresacree 

Hiyerogliflere ilgi duyanlar için ise muhteşem bir video listesi paylaşıyorum.